20 urte eskas igaro dira osasun mentaleko laneratzearen arloko lehen ekimen egituratu eta sistematizatuak abian jarri zirenetik. Garai haietan ere, zalantzan jartzen zen laneratzea onuragarria izan ote zitekeen osasun mentaleko arazo baten ondorioz gizarteratzeko mugak zituzten pertsonentzat. Gizarte-mugatzaileen garrantzia eta eragina kontuan hartzea, bai eta enplegua lortzeko eta enpleguari eusteko laguntza-programetan parte hartzeko preskripzioa eta orientazioa bera ere, zenbait profesionalek, senidek eta osasun mentalaren nahasmenduak dituzten pertsonek nahi zuten ameskeria bat zen, eta, azken bi hamarkadetan, egoera berri bat mamitzen eta eratzen joan da, non eskubide kolektiboak eta berdintasuna eta ekitatea errealitate bihurtu baitira, oraindik ere, herritar talde horren aukeretan.

Laneratzeko lehen esperientzia aitzindari haiek lan babestua arautzen zuen legeriaren egokitasunaz baliatu ziren, eta lan-merkatuan kontratazioa eta mantentzea sustatu eta errealitate bihurtu zuten Enplegu Zentro Berezien bidez; gaur egun, errealitate eta gizarte-premia berrietara egokitutako ekimenak gero eta gehiago daude lan-merkatu arruntean sartzen laguntzeko programekin, zerbitzuekin eta baliabideekin batera, eta lan-merkatuan sartzeko aukeren zorro zabala eskaintzen dute, bai eta lan-merkatuan irauteko eta eskubideaz baliatzeko beste aukera batzuk ere.

Are gehiago, gaur egun, enpresei laguntzeko eremuan, dagoeneko lan-merkatuko kide diren pertsonak lanetik kanpo ez uztea helburu duten ekimenak antolatzen hasi dira, une jakin batean beren bizitzetan edo lan-ibilbideetan osasun mentalarekin lotutako egoera baten ondorioz mugak izan ditzaketenak. Osasuna eta ongizate mentala sustatzea eta prebenitzea eta horiek lan-osasunaren esparruan sartzea, enpresa-eremuan laguntzak sartzea enpresa osasungarriak eraikitzeko aurrean ditugun erronka berrietako batzuk dira, laguntza espezifikoak behar dituzten pertsonei laguntzeko, edo, hala badagokio, aldi baterako loturarik gabeko aldi baten ondoren lan-ingurunera itzultzeko.

Bilakaera hori guztia erraztu eta lagundu duen zeregin isil bat izan da, besteak beste, ERAGINTZA edo AMMFEINA bezalako erakunde askotako profesionalak (teknikariak, espezialistak, kudeatzaileak) burugogorkeria, zeinak, makal eta nekaezin, politika publikoetan eta horiek kudeatzen dituzten guztietan eragina izan baitute, joerak eta koloreak edozein direla ere, osasun mentalaren eta agendaren erabilera publikoan kokatzeko. Gizarte-ekimena oso gutxitan joan da politika publikoen aurretik, eta osasun mentala ez da salbuespena izan.
Osasun mentaleko lorpenek izan duten inertzia geldo baina etengabeari pandemia bat gehitu zaio, eta horrek agerian utzi du osasun mentala ez dela soilik gutxi batzuengan eragina duena, eta horien artean ez dugula inoiz gutako bat aurkituko pentsatzeko joera dugu. Zoritxarrez, bizitakoak eta utzi dituen minaren eta absentzien arrastoak, eta bere atzean utzita jarraitzen duenak, gure osasun mentalaren oreka egokiaren beharraren kontzientzia kolektiboa hartzen lagundu dute, pertsona eta izaki sozial gisa garapen egokia lortzeko. Osasun mentalak ez dio erantzuten, soil-soilik, lau pertsonatik batek bizitzan zehar osasun mentaleko arazo bat izango duela dioen mantrari; perspektiba eta begirada aldatzean, pertsona orok, hau da, 4tik 4k, hau da, gutako bakoitzak eta guk, osasun mental egokia izan behar dugula konbentzitzen da.

Hogei urte baino gehiagoko bidezidorra eta pandemia batek ekarri gaitu honaino, eta profesionalen, senideen eta pertsonen ekimen soziala izaten jarraitzen duen motorrari eszenatoki sorta bat gehitu zaio, txopak jotzen duen bitartean aprobetxatzen jakin behar duguna; izan ere, esperientziaz badakigu gaur egun galerna dena ez dakigula, txikitxoa izatera alda daitekeelako lehentasunak bestelakoak izan daitezkeenean. Denborek eskaintzen diguten aukera aprobetxatu behar dugu, kontzientzia sozial kolektiboaren eta politika publikoen definizio estruktural eta estrategikoaren tuetano bera ere osasun mentalaren garrantziaz jabetzeko.

Gaur egun, Katalunian baditugu horretarako lagungarri izan daitezkeen agertoki eta tresnak. Osasun Mentalaren Plan Integralaren eta Eranskinen 2006ko eta 2010eko ekimenari, 2014an eta 2017an, gizarte zibilaren eta politika publikoen arteko lankidetza-estrategia bi gehitu zitzaizkion. Estrategia horiek 2021eko Osasun Mentalaren Itun Nazionalean amaitu dira, eta osasun mentala herrialdeko gaia izatea lortu nahi da, osasunaren edo hezkuntzaren garrantzi, garrantzi eta lehentasun berarekin. Osasun Mentalari buruzko Azterketa Batzorde bat, Kataluniako Parlamentuko espektro politiko osoaren gehiengo zabal batek osatu berri duena, aukera-faktore bat ere bada, batzuek eta besteek aprobetxatzen jakin behar duguna.

Leandro Tacons AMMFEINAko Zuzendaria